بررسی گروه های اسمی وصفی و اضافه ای در زبان فارسی

الف) موضوع، طرح مسئله و اهداف: توصیف گروه های اسمی زبان فارسی، یکی از مهم ترین مسائل مطرح در بررسی زبان شناختی نحو فارسی ست. این پژوهش در پی ارائه ملاک های صوری برای دسته بندی آن دسته از وابسته های پسین گروه اسمی ست که با کسره اضافه به هسته متصل می شوند. به عبارت دیگر، مسئله اصلی مورد بررسی در این پژوهش آن است که کسره اضافه در حوزه وابسته های پسین گروه اسمی در زبان فارسی، چند نقش مختلف (از نظر ساختاری) دارد و عناصر را چگونه به یکدیگر ربط می دهد. هدف پژوهش حاضر، توصیف روشن ترِ ساخت وابسته های پسین گروه اسمی ست. ب) مبانی نظری و پرسش های تحقیق: پژوهش حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و در چارچوب دیدگاه رده شناسی انجام می شود. در رده شناسی، ابتدا باید یک ساخت خاص در زبان های مختلف مورد بررسی قرار گیرد و توصیف شود. سپس زبان های مختلف از نظر جایگاه و وضعیت آن ساخت، با یکدیگر مقایسه می شوند. در بحث راجع به مبانی نظری، به بررسی اهمیت گروه اسمی در زبان های مختلف از جمله زبان فارسی و همچنین بحث درباره مهم ترین عناصر گروه اسمی پرداختیم. عناصر گروه اسمی به سه دسته تقسیم می شوند: مخصص ها، متمم ها و افزوده ها. ساخت متمم ها، پیشاپیش در مدخل واژگانی هسته وجود دارد، در حالی که مخصص ها و افزوده ها وضعیت آزادتری در ارتباط با هسته دارند. به این ترتیب تفاوت متمم ها و افزوده ها مشخص می شود. بررسی ساخت گروه های اسمی دارای وابسته وصفی و اضافه ای در زبان های جهان و تعیین جایگاه زبان فارسی از جنبه های مختلف، در نظام رده شناسی زبان بخشی از مبانی نظری این پژوهش است. پرسش های پژوهش عبارتند از: 1. جایگاه وابسته های وصفی و اضافه ایِ اسم در گروه های اسمی زبان فارسی در نظام رده شناسی زبان ها چگونه است؟ 2. ساخت وابسته های پسین اسم در گروه های اسمی زبان فارسی از نظر رابطه میان صورت و نقش دستوری چگونه است؟ 3. کدام گروه های نحوی می توانند در گروه اسمی، نقش افزوده وصفی داشته باشند؟ 4. ویژگی ها و انواع مضاف الیه در زبان فارسی کدامند؟ پ) روش تحقیق: داده های این تحقیق تا حد امکان از ساخت های استخراج شده که در کاربرد واقعی زبان استفاده شده اند، اخذ شده است. مثال های ارائه شده در این پایان نامه، اساساً بر پایه جملاتِ فارسی رسمی نوشتاری هستند و با استفاده از مطالب پژوهش های پیشین، وب سایت ها و وبلاگ ها و همچنین پیکره ایران نژاد پاریزی (1386) که شامل 1000 گروه اسمی است، جمع آوری شده اند. تحلیل داده ها بر پایه ارائه شواهد صوری و مبتنی بر مبانی صورت گرایی است. بر اساس اصول صورت گرایی، هیچ مقوله دستوری یا واژگانی را نمی توان به زبان نسبت داد، مگر اینکه تفکیک آن مقوله از سایر مقوله ها بر اساس تفاوت های ساختی یا آوایی باشد. دیگر اینکه مسائل مربوط به بافت زبانی و واحدهای بزرگتر از جمله را در تحلیل های زبانی در نظر نمی گیریم و فقط به بررسی جمله و اجزاء تشکیل دهنده آن می پردازیم. از این اصول به خصوص در دسته بندی گروه های اسمی دارای وابسته اضافه ای استفاده شده است. ت) یافته های تحقیق: از مهم ترین دستاوردهای این تحقیق، تحلیل ساخت وابسته های پسین گروه اسمی از نظر رابطه میان صورت و نقش دستوری است. با تحلیل داده ها مشخص شد که سه نوع متمم اضافه ای در زبان فارسی وجود دارد. دو مورد از آنها به اسم گزاره ای اضافه می شوند که یکی از آنها مفعولِ اسم گزاره ای و دیگری فاعل آن است. مورد سوم به اسم های غیرگزاره ای اضافه می شود. وضعیت افزوده اضافه ای در پربسامدترین گروه های اسمی فارسی نیز مشخص شد و این گروه ها از نظر ساختی که در رابطه با نوع افزوده اضافه ای پیدا می کنند، به نه دسته تقسیم شدند. ث) نتیجه گیری و پیشنهادها: در پژوهش های نحوی، توجه به مرز میان صرف و نحو و تعریفِ هر چه دقیق ترِ مرز میان این دو از لحاظ نظری، بسیار مفید به نظر می رسد. بنابراین باید در این پژوهش ها، سه سطح مطالعه را از یکدیگر تفکیک کرد: واژه، گروه نحوی و نقش دستوری. توجه به رابطه میان صورت دستوری و نقش دستوری در گروه های اسمی زبان فارسی نیز می تواند نکات بسیار مهمی را در این حوزه آشکار سازد. در این پژوهش، صرفاً به تقسیم بندی انواع گروه های اسمی دارای وابسته های وصفی و اضافه ای، برخی از ویژگی های آنها و طرح مباحث نظری پرداختیم. گام بعدی در این زمینه، بررسی کلی گروه اسمی با همین رویکرد، مشخص کردن جایگاه کلمات و گروه های نحوی و تعیین مصداق های دقیق برای مفاهیم نظری مطرح شده در این پژوهش است. همچنین می توان رابطه اسم و صفت یا اسم و اسم را در گروه های اسمی از نظر سایر نظریه های زبان شناسی مانند کارکردگرایی، دستور وابستگی و نظریه کمینه گرا مورد بررسی قرار داد. چنانچه بتوان در یک پژوهش، یک پیکره بزرگ را با استفاده از نتایج چنین تحقیقاتی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد، معیار مناسبی برای موفقیت پژوهش هایی مانند پژوهش حاضر به دست می آید. برچسب زنی گروه های اسمی در یک پیکره، می تواند موضوع یک پژوهش دیگر باشد.